İdare Hukukunda Yargı Öncesi Uyuşmazlık Çözüm Usulleri

Önsöz 

GİRİŞ 

I. GENEL OLARAK YARGI ÖNCESİ ÇÖZÜM USÛLLERİ 

A. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Doğuşu, Gelişimi ve Tanımları 

B. İdare Hukukundaki Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Çeşitleri 

1. İç (Dâhilî) İnceleme (Internal Reviews) 

2. Müzakere (Negotiation) 

3. Uzlaştırma (Conciliation) 

4. Arabuluculuk (Mediation) 

5. Müzakereye Dayalı Anlaşma (Negotiated Settlement) 

6. Tahkim (Arbitration) 

7. Toplantı (Meeting) 

8. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık Kurumu) 

a. Genel Olarak Ombudsman 

b. Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Hukukî Statüsü, Kuruluşu, Görevi, Başvuru Usûlü 

aa. Kamu Denetçiliği Kurumunun Hukukî Statüsü 

bb. Kamu Denetçiliği Kurumunun Kuruluşu 

cc. Kamu Denetçiliği Kurumunun “İdareyi Denetleme” Görevi 

dd. Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru Usûlü ve Sonuçları 

C. İdare Hukukunda Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Faydaları 

E. Türk İdare Hukukunda Mevcut Olup Uzlaşma Öneren Münferit Kanunî Düzenlemelerden Bazı Örnekler 

1. 3533 sayılı “Umumî Mülhak ve Hususî Bütçelerle İdare Edilen Daireler ve Belediyelerle Sermayesinin Tamamı Devlete Veya Belediye Veya Hususî İdarelere Ait Daire ve Müesseseler Arasındaki İhtilâfların Tahkim Yolu ile Halli Hakkında Kanun 

2. 442 sayılı Köy Kanunu 

3. 6326 sayılı Petrol Kanunu 

4. 213 sayılı Vergi Usûl Kanunu 

5. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu 

6. 4501 sayılı “Kamu Hizmetleri ile İlgili İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim Yoluna Başvurulması Halinde Uyulması Gereken İlkelere Dair Kanun” 

7. 659 sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname 

8. 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 

9. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 

10. 5894 Sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun 

11. 3289 Sayılı Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun 

12. 6023 sayılı Türk Tabipler Birliği Kanunu 

13. 5233 Sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun , 

14. Genel İdarî Usûl Kanunu Tasarısı 

II. TÜRK İDARE HUKUKUNDA HALEN UYGULANMAKTA OLAN VE UYGULANMASINDA YARAR GÖRÜLEN YARGI ÖNCESİ ÇÖZÜM USÛLLERİ 

A. İdarî İtiraz 

1. İdarî İşleme İtirazın Yapılacağı Yerler 

2. İtiraz Başvurusunu İncelemeye Yetkili Makam 

3. Tazminat İstemlerine İlişkin Başvuruların Uzlaşma Yoluyla Çözümü 

4. İdarî İşlemin İcrâsının Durması 

5. Kesin İdarî İşleme İtiraz 

B. 659 Sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname İle Düzenlenen Başvuru 

1. 659 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Amacı 

2. 659 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Düzenlediği Konular ve Sulh Usûlü 

C. Sulh Olma 

1. Sulhun Şartları 

2. Sulhun Zamanı 

3. Sulhun Etkisi 

D. Spor Federasyonlarının Kararlarının Tahkim Yoluyla Çözümü 

1. Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu 

2. Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kurulu 

E. Müzakere 

F. Uzlaştırıcılık veya Arabuluculuk 

G. Müstakar İçtihat 

III. İDARE HUKUKUNDA YARGI ÖNCESİ ÇÖZÜM USÛLLERİ İLE İLGİLİ OLARAK 659 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMEDE YAPILMASI GEREKEN DEĞİŞİKLİKLER, ELEŞTİRİLER 

A. Kanun Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 

B. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Hangi Kanunda Düzenlenmeli ve Hangi Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Kabûl Edilmelidir? 

C. Kanun Hazırlanırken Karşılaşılabilecek Güçlükler ve Gözönünde Bulundurulması Gereken Hususlar 

1. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerine Kimlerin Başvurma Hakkı Olmalıdır? 

2. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinden Sadece Bir Tanesi mi Kullanılmalıdır? Yoksa Çözüme Ulaşmak İçin Diğer Çeşitlere de Başvurulabilmeli midir? 

3. Müzakere, Uzlaştırma (veya Arabuluculuk) Süreci Kimin Talebiyle Başlayabilir? 

4. İdareye; Ferdin Yargı Öncesi Çözüm Usulü Teklifini Kabûl Etmeme Hürriyeti Verilmeli midir? 

5. Uyuşmazlığın Konusu Üçüncü Kişileri de İlgilendiriyorsa, Sürecin Başlaması İçin “Üçüncü Kişiler” in Katılmayı Kabûl Etmesi Şart mı Olmalıdır? 

6. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Süreci Başladıktan Sonra Taraflara; İstedikleri Anda Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinden Vazgeçme Hürriyeti Verilmeli midir? 

7. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Süreci Başladıktan Sonra “Üçüncü Kişiler”e –Ferdin veya İdarenin Yanında Yer Alacak, Uyuşmazlıkla Doğrudan veya Dolaylı İlgili Şahıslara– İstedikleri Anda Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinden Vazgeçme Hürriyeti Verilmeli midir? 

8. “Temsilci” Kavramı 

9. İdare ve “Kabûl” Süresi 

10. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerine Başvurulduğu Zaman “Dava Açma Süresi” Durmalı mıdır? “Dava Açma Süresi” Ne Zaman Durur? “Dava Açma Süresi” Ne Zaman Tekrar İşlemeye Başlar? 

11. İdarî İşlemin Yürütülmesi Duracak mıdır? 

12. Taraflar Uzlaştırıcının (Arabulucunun) İsmi Üzerinde Anlaşamazlarsa Ne Olacaktır? 

13. Kimler Uzlaştırıcı (Arabulucu) Olabilecektir? 

14. İdare ile Birey Arasındaki Uzlaştırıcı veya Arabulucunun Başkanlığında Yürütülen Görüşmelere Katılan İdare Temsilcisi Uzlaşma/Anlaşma Kararı Vermede Tam Yetkili mi Olmalıdır? 

15. Uzlaştırıcının (Arabulucunun) Sorumluluğu 

16. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinde “Süre” nin ve “Süreç” in Başlama Zamanı Ne Zamandır? Müzakerede/Uzlaştırıcılıkta/Arabuluculukta Sürenin Başlama Noktası Başvurudan Sonra Diğer Tarafın Kabûlü Zamanı mıdır? “Uyuşmazlığın Konusunda, İçeriğinde Anlaşma” Zamanı mıdır? 

17. “Uzlaşma Görüşmeleri Süresi” Ne Kadar Olmalıdır? 

18. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Uygulanacağı Uyuşmazlıklar “Kanun”la Belirlenmeli Midir? 

19. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinde “Gizlilik” Esasına Taraflarca Uyulmamasına Uygulanacak Müeyyideler Neler Olmalıdır? 

20. Yargı Öncesi Çözüm Süreci Sonunda Verilen Kararı “İdare” veya “Fertler” Ne Kadar Sürede Yerine Getirmelidir? 

21. Yargı Öncesi Çözüm Süreci Sonunda Verilen Kararı “İdare” Yerine Getirmediği Takdirde “Fert” Neler Yapabilmelidir? 

22. Yargı Öncesi Çözüm Süreci Sonunda Verilen Kararı “Fert” Yerine Getirmediği Takdirde “İdare” Kamu Yararını da Düşünerek Neler Yapabilmelidir? 

23. Yargı–Öncesi Çözüm Usûlleri Kullanılacağı Zaman Önceden Belirlenmiş Davranış Kuralları, Toplantı Kuralları, Usûl Kuralları Olmalı mıdır? 

D. Kanunda Yer Alması Düşünülen Çeşitli Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri İçin Ortak Hükümler 

1. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Amacı 

2. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri İçin Tarif Edilmesi ve Açıklık Getirilmesi Gereken Kavramlar 

3. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Kullanılabileceği Haller 

4. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerinin Kullanılmaması Gereken Haller 

5. Yargı Öncesi Çözüm Usûllerine Katılımın İsteğe Bağlı Olup Olmaması Hususu 

6. İdarenin Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Konusunda İlgililere Bilgi Verme Yükümlülüğü 

7. Uyuşmazlık Konusu Olan İdarî İşlemin Yürütülmesinin Durdurulması 

8. Tarafsız Kişi 

9. Gizlilik 

10. Sürelerin İşlememesi 

11. Uyuşmazlık Konusu İdarî İşlemin İcrâsının Durması 

IV. YARGI–ÖNCESİ ÇÖZÜM USÛLLERİNİN BAZI KANUNLARLA VE KURUMLARLA İLİŞKİSİNİN DÜZENLENMESİ 

A. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri – Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık Kurumu) İlişkisi 

B. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri –İdarî Yargı İlişkisi 

C. Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri – Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu İlişkisi 

V. YARGI ÖNCESİ ÇÖZÜM USÛLLERİNİN UYGULAMADA BAŞARIYA ULAŞABİLMESİ İÇİN UZLAŞTIRICILAR (VEYA ARABULUCULAR) NASIL EĞİTİLMELİDİR? 

A. Uzlaştırıcı/Arabulucuları Eğitecek Olan Eğiticilerin Eğitilmesi 

B. Uzlaştırıcı/Arabulucuların Eğitilmesi 

1. Uzlaştırıcı/Arabulucularda Bulunması Gereken Nitelikler 

2. Uzlaştırıcı/Arabulucuların Seçilmesi 

3. Uzlaştırıcı/Arabulucunun Göreve Başlaması ve İlk İncelemesi 

4. Uzlaştırıcı/Arabulucunun Görevini Yerine Getirme Süresi 

5. Uzlaştırıcının (Arabulucunun) Verdiği Kararın İdare Tarafından Yerine Getirilmesinin Gerekliliği 

6. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununa Göre Arabuluculuk Eğitimi 

7. Eğitim Verilecek Konular 

8. Uzlaştırıcının/ Arabulucunun Ücreti 

C. İdarenin Eğitilmesi 

1. İdarenin Yargı Öncesi Çözüm Usûllerini Kabûl Etmeyi İlke Edinmesi 

2. İdarenin Yargı Öncesi Çözüm Usûlleri Sürecinde Uzlaşmamayı Değil Uzlaşmayı Esas Alması 

3. İdarî Personelin Eğitilmesi 

D. Avukatların Eğitilmesi 

SONUÇ 

Kaynakça 

Kavram Dizini