GİRİŞ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.2 El Kitabının Amaçları
25
1.3 Kimler İçin Değer Yaratır?
26
1.4 Türkiye’nin Vergi Ortamının Özellikleri
26
1.6 Durum Tespiti Çalışması Nedir? Tarihçesi ve Mantığı
27
1.6.1 Durum Tespiti Çalışması Nedir?
27
1.6.2 Vergisel Durum Tespiti Çalışmasının Mantığı
29
1.6.3 Tarihçe ve Türkiye’deki Gelişim Süreci
30
1.6.4 Karşılaştırmalı Hukukta Uygulamalar
31
1.6.5 Vergi İncelemesi ile Vergisel Durum Tespitinin Ayrıştığı Noktalar
31
1.7 Vergisel Durum Tespiti ile Finansal Durum Tespitinin Kesişim Noktaları
33
1.7.1 Vergi Karşılıkları ile Ertelenmiş Vergi Varlık ve Yükümlülükleri
33
1.7.2 Gelir Tablosunda Vergiye Esas Olmayan Kalemler
33
1.7.3 Kâr Dağıtım Politikaları ve Vergisel Etkiler
34
1.7.4 Ekipler Arası Koordinasyonun Önemi
34
1.8 Durum Tespiti Türleri
35
1.8.1 Satıcı Tarafından Yaptırılan Durum Tespiti (Vendor Due Diligence)
36
1.8.2 Alıcı Tarafından Yaptırılan Durum Tespiti (Buy–Side Due Diligence)
37
VERGİSEL DURUM TESPİTİNİN TEMEL İLKELERİ VE
2.1 Meslek Mensubunun Rolü ve Amacı
39
2.3 İnceleme Öncesi Hazırlık ve Planlama
40
2.3.1 Sektör ve Şirket Hakkında Ön Bilgi
40
2.3.2 Kapsam ve Hedeflerin Belirlenmesi
41
2.3.3 Parasal Eşikler ve Kabul Kriterleri – Yatırımcı ile Mutabakat
41
2.3.4 Örnekleme ve Görüşme Planı
41
2.4 Sektörel ve Şirkete Özgü Risklere Göre Çalışma Programı
42
2.5 Uygulama Sırasında Çalışma Disiplini
42
2.5.1 Belge ve Bilgi Temelli Çalışma
42
2.5.2 Ara Bilgilendirme ve Yönlendirme
42
2.5.3 Tekrarlayan Risklerin Yönetimi
42
2.5.4 Uyum ve Tutarlılık Denetimleri
43
2.5.5 Bulguların Yönetimle Ön Doğrulanması
43
2.6 Yatırımcı Bakış Açısı ile Değerlendirme
43
2.7 Kaynakların Amaca Uygun ve Verimli Kullanımı
43
2.8 Raporlama Yaklaşımı
44
2.9 Kısa Değerlendirme
44
2.10 Ek Hususlar – Disiplin, Etik ve Rapor Sunum Düzeni
44
2.10.1 Bağımsızlık, Çıkar Çatışması ve Etik Çerçeve
44
2.10.2 Gizlilik, Veri Koruma ve Erişim Kontrolü
45
2.10.3 Çalışma Kâğıtları, Takip Edilebilirlik ve Sürüm Yönetimi
45
2.10.4 Önyargıdan Kaçınma – Makul Şüpheyi Koruma
45
2.10.5 Analitik İnceleme ve Örnekleme Notu
45
2.10.6 Sektöre Özgü Kontrol Noktaları
45
2.10.7 Usulsüzlük ve Dolandırıcılık Belirtileri İçin Tetikleyiciler
45
2.10.8 Risk İştahına Göre Uyarlama ve Parasal Eşik Kalibrasyonu
46
2.10.9 Hukuk, Finans ve Operasyon Ekipleri ile Entegrasyon
46
2.10.10 Rapor Sunum Düzeni ve Mesaj Hiyerarşisi
46
2.10.11 Kapanış Sonrası Devir Teslim ve İzleme
46
2.11 Vergisel Durum Tespiti Çalışmasının Temel İlkeleri
47
2.11.1 Yönlendirici Niteliği
47
2.11.2 Çok Boyutlu ve Süreç Odaklı Yapı
47
2.11.3 Riske Dayalı Yaklaşım
47
2.11.4 Önceliklendirme
47
2.11.5 Dinamik ve Sürekli Süreç
48
2.11.7 İşletmeye Uyumlu Yaklaşım
48
2.11.8 Paydaş Katılımı ve Bilgilendirme
48
2.11.9 Sürekli İletişim ve Raporlama
49
2.12 Uygulama İlkeleri (Operasyonel Çerçeve)
49
2.12.1 Bağımsızlık ve Çıkar Çatışması
49
2.12.2 Gizlilik ve Erişim Yönetimi
50
2.12.3 Belge Kaydı ve İzlenebilirlik
50
2.12.4 Önyargı Kontrolü
50
2.12.5 Örnekleme ve Belge Yeterliliği
51
2.12.6 Yönetimle Ön Doğrulama
51
2.12.7 Belgelendirme ve Değişiklik Kayıtları
51
2.12.8 İncelemeyi Derinleştirme Kriterleri
52
2.12.9 Ekipler Arası Eşgüdüm
52
2.13 Vergi Uyum Kültürünün Ölçülmesi (Kurum İçi Bakış)
53
2.13.2 Ölçüm Kriterleri
53
2.13.3 Organizasyonel Yapı ve İnsan Kaynağı
53
2.13.4 Departmanlar Arası Koordinasyon
54
2.13.5 Yatırımcı Açısından Önemi
54
2.14 Vergisel Durum Tespitinde Etik Boyut ve Mesleki Sorumluluklar
55
2.14.2 Bağımsızlık İlkesi
55
2.14.3 Gizlilik Yükümlülüğü
56
2.14.4 Uluslararası Etik Standartlar
56
2.14.5 Türkiye’de Mesleki Sınırlar ve Sorumluluklar
56
METODOLOJİ, ARAÇLAR VE SÜREÇ YÖNETİMİ
3.1 Vergisel Durum Tespiti Çalışmasında Kullanılan Araçlar ve Yöntemler
59
3.1.1 Veri Odası Yönetimi (Data Room)
59
3.1.2 Kontrol Listeleri (Checklist)
60
3.1.3 Rapor Formatları
61
3.1.4 Teknolojik Destek
62
3.2.2 Detaylı İnceleme
64
3.2.3 Bulguların Ölçümü
64
3.3.1 Proje Akışı (Tipik 6 Hafta)
66
3.3.3 Zamanlama ve Koordinasyon
68
3.4 Sık Yapılan Uygulama Hataları ve Doğru Uygulamalar
69
3.4.1 Sık Yapılan Hatalar
69
3.4.2 Doğru Uygulamalar
70
3.4.3 Çıkarılması Gereken Dersler
71
3.5 Vergisel Durum Tespitinde Zaman Yönetimi ve Operasyonel Engeller
71
3.5.3 Operasyonel Engeller
73
3.5.4 Gerçek Hayat Pratiği ve Tecrübeler
73
İNCELEME TEKNİKLERİ VE HESAP BAZINDA REHBER
4.1 İnceleme Teknikleri
75
4.1.1 Klasik İnceleme Teknikleri
75
4.1.2 Gelişmiş İnceleme Teknikleri
77
4.2 İstenecek Belgeler
78
4.2.1 Temel Mali Belgeler
78
4.2.2 Nakit ve Banka İşlemleri
78
4.2.3 Cari Hesap ve Ticari Belgeler
79
4.2.4 Stok ve Envanter Belgeleri
79
4.2.5 Çalışanlara İlişkin Belgeler
79
4.2.6 Grup İçi İşlemler ve Finansman Belgeleri
79
4.2.7 Yönetim Kararları ve Hukuki Belgeler
79
4.2.8 Vergi Affı ve Matrah Artırım Belgeleri
80
4.2.9 Mal, Hizmet ve Taşınmaz Sözleşmeleri
80
4.2.11 Özel Durum Belgeleri
81
4.2.12 En Kritik On Belge
81
4.3 Defter İnceleme Yöntemleri
82
4.3.1 Defter Türleri ve İnceleme Amacı
82
4.3.2 Kayıt Zinciri Analizi
83
4.3.3 Hesap Bazlı Analizler
83
4.3.4 Elektronik Defter ve Veri Tutarlılığı
84
4.3.5 Zaman Serisi ve Karşılaştırmalı Defter Analizi
84
4.3.6 Bulguların Raporlamaya Entegrasyonu
84
4.4 Hesap Bazında Rehber
85
4.4.1 Kasa ve Banka Hesapları
85
4.4.2 Alıcı ve Satıcı Hesapları
86
4.4.3 Vergi Beyannameleri ve Yükümlülükler
86
4.4.4 Duran Varlıklar ve Amortismanlar
87
4.4.5 Stoklar ve Avanslar
87
4.4.6 Ortaklarla İşlemler
88
4.4.7 Karşılıklar ve Giderler
88
4.4.10 Finansman Giderleri
89
4.4.11 Ödenecek Vergiler ve Primler
90
4.4.12 Sermaye ve Kâr Dağıtımı
90
4.5 Hesap Bazında Örnek Bulgular, Vergisel Sonuçlar ve Sözleşmesel Yansımalar
91
4.5.2 101 – Alınan Çekler
92
4.5.5 128 – 129 – Şüpheli Ticari Alacak Karşılıkları
94
4.5.6 131 – Ortaklardan Alacaklar
95
4.5.7 150 – 159 – Stoklar
96
4.5.8 180 – 189 – Gelecek Aylara Ait Giderler
97
4.5.9 250 – 257 – Maddi Duran Varlıklar
97
4.5.10 260 – 267 – Maddi Olmayan Duran Varlıklar
98
4.5.11 320 – Satıcılar
99
4.5.12 331 – Ortaklara Borçlar
99
4.5.13 335 – Personele Borçlar
100
4.5.14 340 – Alınan Sipariş Avansları
101
4.5.15 360 – 361 – Vergi ve Sosyal Güvenlik Kurumu Borçları
102
4.5.16 400 – Banka Kredileri
103
4.5.18 570 – 580 – Geçmiş Yıl Kâr ve Zararları
104
4.5.19 600 – Yurt İçi Satışlar
105
4.5.20 601 – Yurt Dışı Satışlar
106
4.5.21 610 – 612 – İndirimler ve İadeler
107
4.5.22 730 – Araştırma ve Geliştirme Giderleri
107
4.5.23 760 – Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
108
4.5.24 770 – Genel Yönetim Giderleri
109
4.5.25 780 – Finansman Giderleri
110
4.5.26 689 – Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar
111
4.5.27 649 – Diğer Olağan Gelir ve Kârlar
111
4.6 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler (KKEG)
112
4.7 Vergi Türü Bazında İncelemeler
113
4.7.1 Katma Değer Vergisi (KDV)
113
4.7.2 Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
114
4.7.4 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)
116
4.7.5 Stopaj (Tevkifat)
117
4.7.6 Sosyal Güvenlik Primleri
117
4.8 Enflasyon ve Kur Etkisi
118
4.9 Vergi İhtilafları
119
RAPORLAMA, RİSK ANALİZİ VE RİSK YÖNETİMİ
5.1 Raporlama Formatı
123
5.2.1 Kritik Bulgular Raporu (Red Flag)
124
5.2.2 Detaylı Durum Tespiti Raporu
124
5.2.3 Bulguların Sunum Şekli
124
5.2.4 Bulguların Gruplandırılması
125
5.2.5 Risk Derecelendirme Tablosu
125
5.3 İleri Görselleştirme ve Sunum Teknikleri
125
5.3.1 Risk Tablolarının Görselleştirilmesi
126
5.3.2 Görsel Tablolar ve İnfografikler
126
5.3.3 Yönetici Özeti Şablonları
126
5.4 Genel Değerlendirme
126
5.5 Raporlar, Ekleri ve Kullanılacak Kontrol Listeleri
127
5.5.1 Kritik Bulgular Raporu (Red Flag Report)
127
5.5.2 Detaylı Durum Tespiti Raporu
128
5.5.3 Risk Tablosu Formatı
129
5.5.4 Durum Tespiti Kontrol Listesi
129
5.5.5 Belge Kontrol Listesi
129
5.6 Vergisel Risklerin Finansal Analizi
129
5.6.1 Bulguların Finansal Tablolara Yansıtılması
130
5.6.2 Nakit Akış Etkisi
130
5.6.3 Değerleme Modeli Üzerindeki Etkiler
131
5.6.4 Senaryo Bazında Yaklaşım
131
5.6.5 Hisse Alım–Satım Sözleşmesi (SPA) ve Fiyat Ayarlamalarıyla Bağlantı
131
5.7 Risk Derecelendirme ve Önceliklendirme
132
5.7.1 Risk Sınıflandırmasının Üç Temel Unsuru
132
5.8.2 Hisse Alım–Satım Sözleşmesinde Vergi Taahhütleri ve Garanti Klozları
135
5.8.3 Emanet Hesabı (Escrow) Düzenlemeleri
136
5.8.4 Garanti ve Tazminat Sigortası (W&I Insurance)
136
5.8.5 Sigortacı Bakış Açısından Vergisel Durum Tespiti Raporları
138
5.8.6 SPA ve Sigorta Arasındaki Etkileşim
139
5.8.7 Vergisel Uyuşmazlıklarda Strateji
139
SEKTÖREL VE ULUSLARARASI PERSPEKTİF
6.1 Sektörel Özel Notlar
143
6.1.1 İnşaat ve Gayrimenkul Sektörü
143
6.1.2 Finans, Bankacılık ve Leasing
144
6.1.3 Perakende ve Toptan Ticaret
145
6.1.4 Enerji ve Doğal Kaynaklar
146
6.1.5 Sağlık ve Teknoloji Girişimleri (Start–up)
146
6.1.6 e–Ticaret ve Dijital Platformlar
147
6.1.7 Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi
147
6.2 Uluslararası Perspektif ve Sınır Ötesi Vergi Uyum Testleri
148
6.2.1 BEPS 2.0 ve Küresel Asgari Vergi (Sütun II – Pillar II)
148
6.2.2 Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA)
150
6.2.3 Transfer Fiyatlandırması ve Ülke Bazlı Raporlama (CbCR)
150
6.2.4 Daimî İşyeri (Permanent Establishment – PE) Riski
151
6.2.5 OECD Sütun I (Pillar I) ve Dijital Hizmet Vergileri
151
6.2.5.1 OECD Sütun I – Pazar Ülkesine Kâr Tahsisi
151
6.2.5.2 Dijital Hizmet Vergileri ve AB’deki Gelişmeler
152
TEKNOLOJİ, DİJİTAL UYGULAMALAR VE YAPAY ZEKÂ
7.1 Yapay Zekâ ve Veri Analitiği ile Vergisel Durum Tespitinde Kullanım
153
7.1.1 Belge ve Veri Analizi
154
7.1.2 Anomali ve Risk Tespiti
154
7.1.3 Öngörücü Analiz ve Erken Uyarı Mekanizmaları
155
7.1.4 Stratejik Faydalar ve Yatırımcı Bakış Açısı
155
7.1.5 Kısıtlar ve İnsan Uzmanlığının Önemi
156
7.2 Elektronik Uygulamalar ve e–Belge Kontrolleri
157
7.2.1 e–Fatura ve e–Arşiv
158
7.2.2 e–Defter (Yevmiye ve Büyük Defter)
158
7.2.4 Hisse Alım–Satım Sözleşmesi (SPA) ve Sigorta Etkisi
159
7.2.5 Yatırımcı Açısından Önemi
160
7.3 Teknoloji ve Dijital Vergi Uygulamaları
160
7.3.1 Dijitalleşme ve Vergisel Durum Tespiti
160
7.3.2 Veri Analitiği ve Büyük Veri Kullanımı
160
7.3.3 Siber Güvenlik ve Veri Koruma
161
7.3.4 Blokzincir Tabanlı Kayıtların İncelenmesi
161
7.3.5 Kripto Varlıklar ve Finansal Teknoloji Yatırımları
161
7.3.6 Pratik Sonuçlar
162
7.3.7 Vergisel Risk Yönetiminde Yapay Zekâ ve Otomasyon
162
7.3.8 Vergi Teknolojileri – Düzenleyici Teknoloji (RegTech) Çözümleri
164
VERGİ İDARESİ, UYUM KÜLTÜRÜ, ETİK VE İLETİŞİM
8.1 Vergi İdaresinin Güncel Odak Alanları
167
8.1.1 Katma Değer Vergisi (KDV) İadeleri
167
8.1.2 Transfer Fiyatlandırması
168
8.1.3 Bordro Dışı Ödemeler
168
8.1.4 Sahte Belge (SMİYB) Kullanımı
168
8.1.5 Elektronik Belgeler
169
8.2 Vergi İdaresi ile İlişkilerin Durum Tespitinde Önemi (Kurum Dışı Bakış)
170
8.2.2 İnceleme Trendleri
170
8.2.3 İdare ile İletişim ve Belgeler
171
8.2.4 Yatırımcı Açısından Katma Değer
171
8.3 Vergisel Durum Tespitinde İletişim ve Müzakere Sanatı
172
8.3.2 Yönetim Kuruluna Aktarım
172
8.3.3 Yatırımcıya Aktarım
172
8.3.4 Sigortacıya Aktarım
173
8.3.5 Kritik Bulguların (Red Flag) Diplomatik Raporlanması
173
ESG, ÖZEL DURUMLAR VE YENİ BOYUTLAR
9.1 ESG (Çevresel, Sosyal, Yönetişim) ve Vergisel Durum Tespiti
175
9.1.1 ESG Kavramının Vergisel Boyutu
176
9.1.2 Çevresel Unsurların Yansıması
176
9.1.3 Sosyal Unsurların Yansıması
176
9.1.4 Yönetişim Unsurlarının Yansıması
177
9.1.5 ESG ve Yatırımcı Bakış Açısı
177
9.1.6 ESG ile İlgili Vergisel Risk ve Fırsatlar
177
9.2 Özel Durumlar ve Hassas Alanlar
178
9.2.2 Örnek Hassas Alanlar
179
9.2.3 Durum Tespitinde İncelenecek Belgeler
180
9.2.4 Yatırımcı Açısından Önemi
180
UYGULAMA REHBERİ, KONTROL LİSTELERİ VE
10.1 Pratik Uygulama Rehberi
183
10.1.1 Kasa ve Banka Hesapları
183
10.1.2 Alıcılar ve Satıcılar
184
10.1.4 Duran Varlıklar
185
10.1.5 Vergi Beyannameleri ve Yükümlülükler
186
10.1.6 Gelir Hesapları
187
10.1.7 Gider Hesapları
188
10.1.8 Ortaklar ve İlişkili Taraflar
188
10.1.9 Finansman Giderleri
189
10.1.10 Sermaye ve Kâr Dağıtımı
190
10.2 Gerçek Vaka Örnekleri
191
10.3 Bilinmesi Gereken Türkçe – İngilizce Terimler
199
10.3.1 Genel Süreç Tanımları
199
10.3.2 Sözleşmeler ve Belgeler
200
10.3.3 Finansal ve Hukuki Mekanizmalar
200
10.3.4 Vergisel Terimler
201
10.3.5 İnceleme Araçları ve Raporlama
201
10.4 Vergisel Durum Tespiti Bilgi Talep Listesi
202
10.4.1 Vergi Beyannameleri
202
10.4.2 Yasal Finansal Tablolar
203
10.4.3 Nakit ve Banka İşlemleri
203
10.4.4 Cari Hesap ve Ticari Belgeler
203
10.4.5 Stok ve Envanter Belgeleri
204
10.4.6 Çalışanlara İlişkin Belgeler
204
10.4.7 Vergi Davaları, Vergi İncelemeleri ve Vergi Usulleri
204
10.4.8 Sabit Kıymetler
204
10.4.9 Açıktan Yapılan İşlemler
205
10.4.10 Grup İçi İşlemler ve Finansman Belgeleri
205
10.4.11 Yönetim Kararları ve Hukuki Belgeler
205
10.4.12 Ek Belgeler ve Özel Durumlar
205
10.5 Vergisel Durum Tespiti Hazırlık Testi (Check–up ve Öz Değerlendirme)
206
10.5.2 Puanlama Yöntemi
206
10.5.3 Değerlendirme Alanları ve Sorular
207
10.5.4 Skorlamanın Yorumu
210
10.5.5 İşleme Katkı ve Faydaları
211
İŞLEM SONRASI İZLEME, STRATEJİK TUZAKLAR VE
11.1 İşlem Sonrası Vergisel İzleme (Aftercare)
213
11.2 Vergisel Durum Tespitinde Sık Karşılaşılan Stratejik Tuzaklar
214
11.3 Sonuç ve Yol Haritası
217
11.3.1 Yapay Zekâ Destekli Vergisel Raporlama
220
11.4 Bu Kitabın Kapsamadığı Vergisel Konular ve İleri Okuma
222
11.5 Pratik Hatırlatmalar / Kritik Noktalar
225
TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE GELİŞEN EĞİLİMLER
12.1 Küresel Uyum ve Dijitalleşmenin Baskısı
229
12.2 Elektronik Belge Dünyasının Yaygınlaşması
229
12.3 ESG ve Vergide Sorumluluk Kültürü
229
12.4 Dijital Ekonomide Yeni Vergi Alanları
230
12.5 Mesleğin Yeni Yönü: Veri Etiği ve Bilgi Güvenliği
230