GİRİŞ: ULUSLARARASI TOPLUM, ULUSLARARASI HUKUKTA KİŞİ ve
 
ULUSLARARASI HUKUK KAVRAMLARI 
 
1
1.1. Uluslararası Toplumun Özellikleri 
 
2
1.1.1. Uluslararası Toplumda Merkezi Yasama Organı Yoktur 
 
3
1.1.2. Uluslararası Toplumda Merkezi Yürütme Organı Yoktur 
 
3
1.1.3. Uluslararası Toplumda Yargı Organlarının Yetkileri Oldukça Sınırlıdır 
 
4
1.1.4. Devletler Niçin Uluslararası Hukuk Kurallarına Uymak
 
Zorunda Kalmaktadırlar? 
 
5
1.2. Uluslararası Hukukta Kişi 
 
8
1.2.2. Uluslararası Örgütler 
 
8
1.2.3. Hükümet Dışı Uluslararası Kuruluşlar 
 
9
1.2.4. Hükümet Dışı Ulusal Kuruluşlar 
 
11
1.3. Uluslararası Hukuk, Ulusal Hukuk, Ulusüstü Hukuk 
 
12
1.3.1. Uluslararası Hukuk, Ulusal Hukuk, Devletler Hukuku,
 
Devletler Umumi Hukuku 
 
12
1.3.2. Uluslararası Hukuk ve Ulusal Hukuk 
 
13
1.3.2.1. Tekçi (Monist) ve İkici (Düalist) Yaklaşım 
 
13
1.3.3. Uluslararası Hukuk ve Ulusüstü (Supranational) Hukuk 
 
15
1.3.4. Uluslararası Özel Hukuk (Private International Law) 
 
16
1.3.5. Hukuk, Politik Hukuk, Uluslararası Politik Hukuk 
 
16
1.3.6. Doğal Hukuk ve Pozitivist Hukuk 
 
18
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
22
ANTİK ÇAĞLARDAN 21. YÜZYILA ULUSLARARASI HUKUK 
 
23
2.1. Antik Çağlarda Uluslararası Hukuk 
 
23
2.2. Milattan Sonraki Gelişmeler 
 
25
2.3. Orta Çağda Uluslararası Hukuk 
 
26
2.5. 1648 Tarihli Westfalia Barışı 
 
29
2.6. 1789 Fransız İhtilali ve 1815 Viyana Kongresi 
 
30
2.7. 1853–1856 Kırım Savaşı 
 
31
2.8. I. Dünya Savaşı ve Milletler Cemiyeti (MC, League of Nations) 
 
33
2.9. 1926 Lokarno Sözleşmeleri 
 
34
2.10. 1928 Briand–Kellogg (Paris) Paktı 
 
35
2.11. 1929 Litvinov Protokolü 
 
35
2.12. Stimpson Doktrini ve Tanımama 
 
35
2.13. II. Dünya Savaşı ve Birleşmiş Milletler 
 
36
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
38
ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI 
 
39
3.1. Kodifikasyon (Tedvin, Kod Halinde Toplama) 
 
43
3.2. Andlaşmalar Hukuku 
 
43
3.2.1. Andlaşmaların Kökeni ve Tanımı 
 
43
3.2.2. Andlaşmanın Unsurları 
 
46
3.2.3. Andlaşmaların Sınıflandırılması 
 
49
3.2.3.1. Uygulama Alanı Bakımından Sınıflandırma 
 
49
3.2.3.2. Modern/Çağdaş Sınıflandırma 
 
49
3.2.4. Andlaşmaların Yapılışı 
 
51
3.2.4.1 Andlaşma Yapma Yetkisi 
 
52
3.2.4.2. Andlaşma Metninin Oluşturulması 
 
53
3.2.4.3. Andlaşma Metni ve Kabul Edilmesi 
 
54
3.2.4.4. Andlaşmanın Dili 
 
55
3.2.4.5. Andlaşma Metninin Resmileştirilmesi 
 
56
3.2.4.6. Andlaşma Metninin Bağlayıcılık Kazanması 
 
56
3.2.4.6.1. İmza ve Paraf 
 
56
3.2.4.6.2. Andlaşmayı Teşkil Eden Belgelerin Teatisi
 
(Değiş–Tokuşu, Mektup Teatisi) 
 
57
3.2.4.6.4. Kabul ve Tasvip (Uygun Bulma) 
 
58
3.2.6. En Çok Gözetilen Ulus Kaydı 
 
59
3.2.7. Andlaşmaların Yürürlüğe Girmesi 
 
61
3.2.8. Andlaşmaların Tescili ve Yayınlanması 
 
62
3.2.9. Andlaşmaların Uygulanması 
 
63
3.2.10. Andlaşmaların Tadili ve Değiştirilmesi 
 
65
3.2.11. Andlaşmaların Yorumlanması 
 
66
3.2.12. Andlaşmaların Çatışması 
 
67
3.2.13. Andlaşmaların Geçersizliği 
 
68
3.2.14. Andlaşmaların Sona Ermesi, Andlaşma Hükümlerinin Askıya Alınması 
 
68
3.2.14.1. Andlaşmanın Tarafların Ortak Rızası ile Sona Ermesi 
 
68
3.2.14.2. Andlaşmanın Ağır İhlali 
 
69
3.2.14.3. Sonraki İmkânsızlık 
 
69
3.2.14.4. Andlaşmanın Yapıldığı Şartlarda Köklü Değişiklikler Olması 
 
70
3.2.14.5. Diplomatik veya Konsolosluk İlişkilerinin Kesilmesi 
 
70
3.2.14.6. Andlaşmanın Sona Ermesi veya Andlaşma
 
Hükümlerinin Askıya Alınmasının Hukuki Sonuçları 
 
71
3.2.15. Türkiye’de Uluslararası Andlaşmaların Yapım Süreci 
 
72
3.3. Teamül – Uluslararası Örf ve Adet Hukuk– Yapılageliş Kuralları 
 
74
3.4. Hukukun Genel İlkeleri 
 
76
3.5.1. Doktrinlerin Tarihsel Gelişimi 
 
79
3.5.2. Doktrinlerin Uluslararası Hukuktaki Rolü 
 
81
3.6. Mahkeme Kararları (İçtihat) 
 
82
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
84
ÜLKE KAZANMA, KAYBETME USULLERİ VE TÜRKİYE'NİN SINIRLARI 
 
85
4.1. Ülke Kazanma ve Kaybetme Usulleri 
 
86
4.2. Türkiye'nin Sınırları 
 
89
4.2.1. Bulgaristan ve Yunanistan Sınırı 
 
89
4.2.2. Akdeniz ve Kıbrıs 
 
92
4.2.3. Türkiye ve Yunanistan Arasındaki Adalar, Kıbrıs ve
 
Deniz Alanlarının Hukuki Tahlili 
 
93
4.2.4. Hatay ve Suriye Sınırı 
 
94
4.2.5. Musul–Kerkük Sorunu ve Irak Sınırı 
 
95
4.2.7. Türkiye ile Azerbaycan (Nahçıvan), Ermenistan ve Gürcistan Sınırı 
 
98
4.3. Toprak İhtilafları ve Egemenlik Uyuşmazlıklarına İlişkin Mahkeme Kararları 
 
100
4.3.1. Palmas Adası Davası (Hollanda – ABD) 
 
101
4.3.2. Clipperton Adası Davası (Fransa – Meksika) 
 
102
4.3.3. Minquiers ve Ecrehos Davası (İngiltere–Fransa) 
 
103
4.3.4. Batı Sahara Davası (İstişari Görüş) 
 
103
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
106
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU 
 
107
5.5. Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü 
 
122
5.5.1. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne Göre Boğazlardan Geçiş Rejimi 
 
124
5.5.2. Montrö Boğazlar Rejimi’nin Uygulanmasında Yaşanan Sorunlar 
 
131
5.5.3. Rusya–Ukrayna Savaşı ve Montrö Sözleşmesi’nin Uygulanması 
 
135
5.5.4. Genel Değerlendirme 
 
136
5.7. Balıkçılık Bölgesi 
 
139
5.8.1. Kıta Sahanlığı Hukuki Rejimi 
 
141
5.8.2. Kıta Sahanlığının Sınırlandırılması 
 
142
5.8.3. 1969 Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı Davası 
 
142
5.8.4. Libya–Malta Kıta Sahanlığı Davası 
 
145
Kıta Sahanlığı Davası 
 
146
5.9. Münhasır Ekonomik Bölge 
 
148
5.9.1. Münhasır Ekonomik Bölge Tesis Eden Ülke Hangi Haklara Sahiptir? 
 
150
5.9.2. Karadeniz Özelinde Münhasır Ekonomik Bölge Sınırlandırılması 
 
151
5.9.3. Doğu Akdeniz ve Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Tartışmaları 
 
152
5.11. Uluslararası Deniz Yatağı 
 
155
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
157
ULUSLARARASI HAVA HUKUKU 
 
159
6.1. Tanımı ve Tarihi Seyri 
 
159
6.2. Ulusal ve Uluslararası Hava Sahasının Hukuki Statüsü 
 
160
6.3. Hava Sahasının Hukuki Rejimi 
 
162
6.4. Hava SahasınınTelekomünikasyon Amacıyla Kullanımı 
 
165
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
167
ULUSLARARASI UZAY HUKUKU 
 
169
7.1. Uzay Hukukunun Tarihi Gelişimi 
 
169
7.2. Uzayın Hukuki Statüsü ve Rejimi 
 
170
7.3. Uzayda Telekomünikasyon Faaliyetleri 
 
173
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
174
İÇİŞLERİNE MÜDAHALE YASAĞI, MEŞRU MÜDFA, DEVLETLERİN EGEMEN EŞİTLİĞİ,KENDİ
 
KADERİNİ TAYİN HAKKI, BM’İN UYGULADIĞI YAPTIRIMLAR 
 
175
8.1. İçişlerine Müdahale Yasağı 
 
175
8.1.1. Karışmama İlkesinin İstisnai Durumları 
 
180
8.1.2. Karışmama İlkesinden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümü 
 
181
8.1.3. Karışma Olarak Nitelendirilebilecek Eylemlerin Örnekler 
 
182
8.2.1. Uluslararası Toplumda Yaşanan Meşru Müdafaa Örnekleri 
 
184
8.2.2. Önleyici Meşru Müdafa 
 
185
8.3. Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesi 
 
187
8.4. Kendi Kaderini Tayin Hakkı (Self– Determinasyon) 
 
188
8.5. BM’in Uyguladığı Yaptırımlar 
 
190
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
194
UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ, DİPLOMASİ, TAHKİM, YARGI,
 
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE BÖLGESEL ÇÖZÜMLER 
 
195
9.1. Barışçıl Çözüm Yolu Olarak Diplomasi 
 
196
9.1.1. Uzlaştırma ve Arabuluculuk 
 
196
9.1.4. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM, International Criminal Court, ICC) 
 
200
9.2.Uluslararası Örgütler ve Bölgesel Çözüm Yolları 
 
202
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
204
DEVLETİN SORUMLULUĞU, DİPLOMATİK HİMAYE VE HALEFİYET 
 
205
10.1. Devletin Sorumluluğu 
 
206
10.2. Vatandaşlık, Çifte Vatandaşlık 
 
207
10.2.1. Diplomatik Himaye Hakkı 
 
209
10.2.2. Mahkeme Kararları 
 
210
10.3. Uluslararası Hukukta Halef Olma 
 
214
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
217
DİPLOMATİK VE KONSOLOSLUK İLİŞKİLERİ 
 
219
11.1. Diplomatik İlişkiler 
 
219
11.1.1. Diplomatik İlişkilerin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi 
 
219
11.1.2. Diplomatik İlişkilerde Devletlerin Temsilcileri 
 
220
11.1.3. Diplomatik Dokunulmazlıklar 
 
224
11.1.4. Diplomatik Pasaportlar ve Vizeler: Uluslararası
 
Andlaşmalar ve Uygulamalar 
 
226
11.1.5. Diplomatik İlişkilerin Sonlandırılması 
 
228
11.2. Konsolosluk İlişkileri: Tanımı ve Kapsamı 
 
230
11.3. Diplomatik ve Konsolosluk İlişkileri ile İlgili Güncel Konular ve Sorunlar 
 
231
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
234
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI VE İNSANCIL HUKUK 
 
235
12.1.İnsan Hakları Alanında Yaşanan Gelişmeler 
 
236
12.2. İnsan Hakları Konusunda BM Belgeleri 
 
239
12.2.1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
 
(İHEB, Universal Declaration of Human Rights, UDHR): 
 
239
12.2.2. Dine ve İnanca Dayalı Dayalı Hoşgörüsüzlüğün ve Ayrımcılığın
 
Bütün Şekilleriyle Ortadan Kaldırılması Hakkında Bildiri 
 
241
12.2.3. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme, BM İnsan Hakları Komitesi 
 
242
12.2.4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 
 
244
12.2.5. Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine İlişkin Bildiri:
 
1514 Sayılı BM Genel Kurulu Kararı 
 
246
12.3. İnsancıl Hukuk ve Cenevre Sözleşmeleri 
 
247
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik 
 
253
SOYKIRIM SUÇU VE ERMENİ SOYKIRIM İDDİALARI 
 
255
13.1. Soykırım Kavramı ve Suçu 
 
255
13.2. 1948 Tarihli Soykırımı Önleme ve Cezalandırma Sözleşmesi 
 
257
13.3. Soykırım Suçunun Yargılanması 
 
259
13.4. Ermeni Soykırım İddiaları, Sürgün ve Tehcir 
 
260
13.4.1. 1915–1916 Osmanlı Mahkemesi, Malta Sürgünleri ve
 
İngiliz Kraliyet Başsavcılığı Kararı 
 
263
13.5. Ermeni Soykırım İddialarına Karşı Ulusal ve Uluslararası Mahkeme Kararları 
 
264
13.5.1. Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararı 
 
264
13.5.2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı 
 
265
13.5.3. Fransa Anayasa Mahkemesi Kararları 
 
267
13.6. Soykırım Suçu Konusunda Mahkeme Kararları 
 
268
13.6.1. Srebrenitsa Soykırımı ve Eski Yugoslavya Uluslararası
 
Ceza Mahkemesi Kararları 
 
268
13.6.2. Ruanda Soykırımı ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi Kararları 
 
270
13.6.3. Roma Statüsü ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) 
 
271
13.7. Mülteci, Sığınmacı, Göçmen 
 
272
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
275
ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU 
 
277
14.1. 1987 Brundtland Raporu 
 
278
14.2. Rio Sözleşmeleri 
 
279
14.2.1. BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 
 
280
14.2.2. BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi 
 
281
14.2.3. BM Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi 
 
282
14.3. 1997 Kyoto Protokolü 
 
283
14.4. 2015 Paris Çevre Sözleşmesi 
 
285
14.5. Değerlendirme: Çevre Sözleşmelerinin Başarısı 
 
286
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik 
 
288
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER 
 
289
15.1. Milletler Cemiyeti 
 
290
15.2. Birleşmiş Milletler (BM–United Nations) 
 
291
15.3. Avrupa Konseyi (Council of Europe) 
 
294
15.4. Kuzey Atlantik Andlaşması Örgütü (NATO) 
 
295
15.5. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) 
 
297
15.6. İslam İşbirliği Teşkilatı 
 
299
15.7. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 
 
300
15.8. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) 
 
302
15.9. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) 
 
303
15.10. Avrasyacı Örgütlenmeler (BDT, AEB, KGAÖ) 
 
306
15.10.1. Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) 
 
306
15.10.2. Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) 
 
307
15.10.3. Kolektif Güvenlik Andlaşması Örgütü (KGAÖ) 
 
308
15.11. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) 
 
308
15.12. Uluslararası Örgütlerde Karar Usulü 
 
310
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
314
SİBER GÜVENLİK VE ULUSLARARASI HUKUK 
 
315
16.1. İnternetin Yapısına Dair Kısa Bir Değerlendirme ve Kavramsal Çerçeve 
 
317
16.1.1. İnternetin Yapısı 
 
317
16.1.2. Kavramsal Çerçeve 
 
318
16.2. Uluslararası Hukukun Siber Alana Uygulanması 
 
320
16.2.1. Uluslararası Hukuk Kaynaklarının Siber Faaliyetlere Yönelik Bağlayıcılığı 322
 
16.2.2. Siber Alanda Egemenlik 
 
323
16.2.3. Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanımı ve Siber Operasyonlar 
 
324
16.2.3.1. Kuvvete Başvurma Yasağı 
 
325
16.2.3.2. İnsancıl Hukuk ve Siber Saldırılar 
 
327
Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? 
 
333