HİLE VE HATA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
1.1. HİLE VE HATA TANIMI
23
1.2.1. Çalışan Hileleri
25
1.2.2. Yönetim Hileleri
27
1.2.3. Yatırım Hileleri
28
1.2.4. Satıcı Hileleri
28
1.2.5. Müşteri Hileleri
28
1.3. ÇALIŞANLARI HİLE YAPMAYA İTEN NEDENLER
28
1.3.1. Hile Üçgeni – Hile Unsurları
29
1.3.1.2. Fırsat Unsuru
32
1.3.1.3. Haklı Gösterme Unsuru
33
1.3.2. Hile Ölçeği (Suistimal Cetveli)
33
1.4. HİLE YAPANLARIN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ
37
1.5. HİLEYE MARUZ KALAN ŞİRKETLERİN ÖZELLİKLERİ
40
MUHASEBE SİSTEMİNDE HİLE VE HATA İLE İLGİLİ
2.1. MUHASEBE HATALARI
43
2.1.1. Muhasebe Hatalarının Tanımı ve Özellikleri
43
2.1.2. Muhasebe Hatalarının Nedenleri
44
2.1.2.1. Bilgisizlik ve Tecrübesizlik
44
2.1.2.2. İhmal ve Dikkatsizlik
45
2.1.3. Muhasebe Hatalarının Türleri
45
2.1.3.1. Matematik Hataları
45
2.1.3.2. Kayıt Hataları
46
2.1.3.2.1. Rakam Hatası
46
2.1.3.2.2. Hesap Hatası
46
2.1.3.2.3. Borç ve Alacak Tarafın Karıştırılması
47
2.1.3.3. Nakil Hataları
47
2.1.3.4. Unutma ve Tekrarlama Hataları
47
2.1.3.5. Bilanço Hataları
48
2.2. MUHASEBE HİLELERİ
48
2.2.1. Muhasebe Hilelerinin Tanımı ve Özellikleri
48
2.2.2. Muhasebe Sisteminde Hile ve Hata Ayırımı
49
2.2.3. Muhasebe Hilelerinin Nedenleri
50
2.2.4. Muhasebe Hilelerinin Türleri
50
2.2.4.1. Kasti Hatalar
51
2.2.4.2. Kayıt Dışı İşlemler
52
2.2.4.3. Sahte Belge Düzenlenmesi ve Kullanılması
53
2.2.4.4. Yanıltıcı Belge Düzenlenmesi ve Kullanılması
54
2.2.4.5. Tahrif Edilmiş Belge, Defter Düzenlenmesi ve Kullanılması
57
2.2.4.6. Defter ve Belgelerin Yok Edilmesi veya Gizlenmesi
57
2.2.4.7. Gerçek Dışı Hesapların Açılması
58
2.2.4.8. İşlemden Önce veya Sonra Kayıt
58
2.2.4.9. Bilanço Hileleri
59
2.2.4.9.1. Bilançonun Güzelleştirilmesi
60
2.2.4.9.2. Bilanço Kötüleştirilmesi
61
2.2.4.10. Bilgisayar Hileleri
62
2.2.4.10.1. Yanlış Veri Girişi
62
2.2.4.10.2. Bilgisayar Yazılımları Üzerinde Değişiklik Yapılması
63
2.2.4.10.3. Muhasebe Verilerinin Değiştirilmesi veya Yok Edilmesi
64
2.2.5. Örnek Bir Muhasebe Hilesi
64
HİLENİN ÖNLENMESİ, TESPİT EDİLMESİ,
ARAŞTIRILMASI VE RAPORLANMASI
3.1. HİLENİN ÖNLENMESİ
67
3.1.1. Hile Önleme Yöntemleri
67
3.1.1.1. Etik Kültürü ve Davranış Kurallarının Oluşturulması
68
3.1.1.1.1. Etik Kurallar Örneği (Etik Kod)
69
3.1.1.2. Hile Riski Yönetimi ve Değerlendirilmesi
73
3.1.1.2.1. Hile Risk Isı Haritası
76
3.1.1.2.2. Hile Riski Değerlendirme Örneği
77
3.1.1.3. Uygun Çalışanların İşe Alınması ve Terfi Ettirilmesi
79
3.1.1.4. Çalışanların Gözlenmesi
80
3.1.1.5. İhbar Hattı Oluşturulması
80
3.1.1.6. Cezalandırma Korkusunun Yaratılması
81
3.1.1.7. Olumlu Çalışma Ortamının Yaratılması
82
3.1.1.7.1. Yüksek ve Düşük Hile Riski Taşıyan Ortamlar
83
3.1.1.8. Çalışanlara Destek Programlarının Oluşturulması
84
3.1.1.9. Hile Bilincinin Oluşturulması
84
3.1.2. Hile Önleme Politikası ve Örneği
84
3.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN TANIMI VE KAPSAMI
87
3.2.1. İç Kontrol Sisteminin Amaçları
89
3.2.2. İç Kontrol Sisteminin Etkililiği
91
3.2.3. İç Kontrol Sisteminin Temel Unsurları
91
3.2.3.1. Kontrol Ortamı
92
3.2.3.2. Risk Değerlendirme
92
3.2.3.3. Kontrol Faaliyetleri
94
3.2.3.4. Bilgi ve İletişim
94
3.2.4. İşletmelerde Etkili Bir İç Kontrol Sisteminin Temel İlkeleri
96
3.2.4.1. Görevlerin Ayırımı
96
3.2.4.2. Yetkilendirme
97
3.2.4.3. Uygun Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeni
97
3.2.4.4. Fiziki Koruma
98
3.2.4.5. Bağımsız Mutabakat
98
3.2.5. İç Kontrol Sisteminin Muhasebe Hileleri Üzerindeki Etkisi
98
3.2.6. İşletmelerde Hile ve Hataların Önlenmesinde İç Kontrol Sisteminin Önemi ve Etkinliği
99
3.3. HİLENİN TESPİT EDİLMESİ
102
3.3.1. Hileyi Tespit Etme Yöntemleri
103
3.3.2. Hilenin Tespit Edilmesinde Hile Belirtileri
107
3.3.2.1. Muhasebe ile İlgili Hile Belirtileri
108
3.3.2.1.1. Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri
108
3.3.2.1.2. Hileli Yevmiye Kayıtlan ve Belirtileri
110
3.3.2.2. İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları
111
3.3.2.3. Analitik Anormallikler
113
3.3.2.4. Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerde Hile Belirtileri
114
3.3.2.5. Şikâyetler ve Uyarılar
116
3.3.2.6. Aşırı Yaşam Biçimleri
117
3.3.2.7. Olağan Olmayan Davranışlar
118
3.4. HİLENİN ARAŞTIRILMASI
119
3.5. HİLENİN RAPORLANMASI
122
3.5.1. Hile Denetim Raporunun Kalitesini Etkileyen Faktörler
123
3.5.2. Hile Denetim Raporunun Temel Özellikleri
124
3.5.3. Hile Denetim Raporunun Yapısı
124
3.5.4. Örnek Bir Hile Denetim Raporu
126
DİJİTALLEŞME VE YAPAY ZEKÂ ÇAĞINDA MUHASEBE HİLELERİ: RİSKLER, TESPİT VE ÖNLEYİCİ STRATEJİLER
4.1. GİRİŞ: MUHASEBE SİSTEMİ DİJİTALLEŞMESİ VE YENİ HİLE PARADİGMALARI
135
4.2. DİJİTALLEŞMENİN VE YAPAY ZEKANIN İŞLETMELERDE HİLE RİSKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
136
4.2.1. Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sistemleri ve Manipülasyonlar
136
4.2.2. E–Fatura ve E–Defter Sisteminde Hile Riski
137
4.2.3. Dijital İmza ve Elektronik Belgelerde Suistimal: Hukuki ve Teknik Riskler
137
4.2.4. Siber Güvenlik Açıkları ve Muhasebe Bütünlüğüne Yönelik Kasıtlı Saldırılar
138
4.3. YAPAY ZEKÂNIN HİLE RİSKLERİNE VE ÖNLEME YÖNTEMLERİNE ETKİSİ
139
4.3.1. Yapay Zekâ ile Yeni Nesil Hileler ve Hukuki Zorluklar
139
4.3.2. Yapay Zekâ ile Hile Tespiti: Adli Muhasebe Metodolojisi
140
4.4. İŞLETMELERDE HİLE TÜRLERİ VE DİJİTALLEŞME BAĞLANTISI
141
4.4.1. Mali Tablo Hileleri
141
4.4.2. Varlıkların Kötüye Kullanılması Hileleri
142
4.4.3. Yolsuzluk ve Etik Dışı Davranışlar
143
4.4.4. Dijitalleşmenin Hileleri Dönüştürmesi
143
4.5. VAKA ANALİZLERİ: DİJİTAL ORTAMDA GİZLENEN VE ALGORİTMİK OLARAK TESPİT EDİLEN HİLELER
144
4.5.1. Uluslararası Vakalar
144
4.5.1.1. Enron Skandalı (2001)
144
4.5.1.2. WorldCom Skandalı (2002)
144
4.5.1.3. Wirecard Skandalı (2020)
145
4.5.1.4. Greensil Capital Skandalı (2021)
146
4.5.2. Türkiye’den Örnekler: Veri Bütünlüğü ve Kurumsal Yolsuzlukların Dijital İzleri
146
4.5.2.1. E–Fatura Veri Zinciri Hilesi (Hayali Şirketler):
146
4.5.2.2. Kayıt Dışı Gelirlerin Dijital Manipülasyonu ve Log Hilesi:
147
4.5.3. ACFE Raporlarından Metodolojik Bulgular
147
4.6. HİLE RİSK YÖNETİMİ VE İLERİ ÖNLEME YÖNTEMLERİ: DİNAMİK SAVUNMA ÇERÇEVESİ
148
4.6.1. Dijital İç Kontrol Sistemleri ve COSO Entegrasyonu
148
4.6.2. Sürekli Denetim ve CAATs Uygulamaları
148
4.6.3. Yapay Zekâ ile İç Denetim ve Hukuki Uyumluluk
149
4.6.4. Kurumsal Yönetim ve Etik Kodlar
150
4.7. SONUÇ: YAPAY ZEKÂ ÇAĞINDA HİLE RİSK YÖNETİMİ, KURUMSAL SÜREKLİLİK VE STRATEJİK ADAPTASYON
150
İŞLETMELERDE HİLE VE HATALARIN ÖNLENMESİNDE
İÇ KONTROL SİSTEMİ ARACI OLARAK KKP SİSTEMİ KULLANIMININ ETKİSİ
5.1. KKP’NİN TANIMI VE KAPSAMI
153
5.2. KKP’NİN KULLANIM AMACI
155
5.3. KKP SİSTEMİNİN FAYDALARI
156
5.4. KKP SİSTEMİNİN OLUMSUZ YÖNLERİ
158
5.5. KKP SİSTEMİNDE KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ
159
5.6. KKP SİSTEMİNİN BÜTÜNLEŞİK BİLGİ SİSTEMİ İÇERİSİNDEKİ YERİ
160
5.7. KKP SİSTEMİ UYGULAMALARININ MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNE ETKİSİ
162
5.8. KKP SİSTEMİ KULLANILAN İŞLETMELERDE İÇ KONTROL SİSTEMİNİN YAPISI
163
5.9. KKP SİSTEMİNDE MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASI
167
KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI SİSTEMİ KULLANILAN FİRMADA ÖRNEK UYGULAMA
6.1. UYGULAMANIN KAPSAMI
171
6.1.1. Uygulamanın Konusu
171
6.1.2. Uygulamanın Amacı
171
6.1.3. Uygulamanın Yöntemi
171
6.1.4. Uygulamadaki Sınırlılıklar
172
6.2. UYGULAMANIN GENEL BULGULARI
172
6.2.1. Uygulama Yapılan Firmanın Tanıtılması
172
6.2.2. Firmanın KKP Sistemine İhtiyaç Duyma Nedenleri ve KKP Sistemi Yapısı
174
5.2.3. Firmanın İç Kontrol Sistemi Yapısı
180
5.2.4. Firmada Hile ve Hataların Önlemesinde İç Kontrol Sistemi Aracı Olarak KKP Sistemi Kullanımının Etkisi
183