Reforming the ISDS: Is There Place for Human Rights in The ISDS Regime?

Uluslararası yatırım hukuku, sonuçları itibariyle geniş kapsamlı ve pek çok insanın hayatını ve haklarını etkileyebilecek olsa da kamuoyunda, bu doğurabileceği sonuçla oranla çok daha az bir miktarda konu olmaktadır. Muhtemel geniş çaplı sonuçlarına karşılık, genel olarak bu alanın en temel işleyiş prensiplerine dair dahi mevcut duyarlılık seviyesi, olması gerekenin çok altında kalmaktadır. Bu durumun, genel kamuoyu çapında böyle olması bir nebze anlaşılabilir olsa da, ülkemiz akademisinde de yatırım anlaşmaları ve tahkiminin kamusal ve insan haklarının kullanılmasına ilişkin etkileri genellikle gözardı edilmektedir.

Bu kitap, tam da bu ihmal edilen yönü merkeze alarak, uluslararası yatırım tahkimi sisteminin insan hakları üzerindeki etkilerini incelemekte ve bu etkilerin nasıl azaltılabileceğine dair yapıcı bir katkı sunmayı amaçlamaktadır. Mevcut reform tartışmalarında bazı aktörler sistemin tamamen ortadan kaldırılması gerektiğini savunurken, bu çalışmada daha ılımlı fakat etkili bir çözüm yolu olarak "yeni nesil ikili yatırım anlaşmalarına odaklanılmıştır. Yaklaşık 2000 eski ve yeni ikili yatırım anlaşmasının metinsel analizi ile 2016 tarihli Fas-Nijerya İkili Yatırım Anlaşması gibi insan haklarına duyarlılığı yüksek bir anlaşmanın daha ya-kından incelendiği bu araştırma, yeni anlaşmaların insan haklan diline daha açık ve daha az tartışmalı bir şekilde yer verebildiğini ortaya koymaktadır. Bu da, radikal reform taleplerinin gerekliliğini sorgulatmakta ve daha dengeli çözümlerle kayda değer ilerlemeler sağlanabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, yeni nesil yatırım anlaşmaların uygulamada nasıl işleyeceği ve tahkim mercilerinin bu metinleri nasıl yorumlayacağına ilişkin daha fazla gözleme ve araştırmaya ihtiyaç olduğu da unutulmamalıdır.