İÇİNDEKİLER
İçindekiler
6. BASKI İÇİN BİRKAÇ ve SON SÖZ 8
5. BASKIYA “EKŞİ” SÖZ 9
GİRİŞ 21
Birinci Bölüm
BİLİM VE BİLİMSEL YÖNTEM
I. BİLİMSEL YAKLAŞIM 31
A. Bilgi, Bilgi Kaynakları ve Bilgiye Ulaşma Yolları 31
1. Bilgi Kaynakları 31
2. Bilgiye Ulaşma Yolları 34
B. Bilim Nedir? 35
1. Tanım 35
2. Bilimin Dayandığı Sayıltılar 36
3. Bilimin Ölçütleri 41
4. Bilimin Çalışma Amaçları 42
C. Bilim Alanlarının Sınıflandırılması 44
D. Bilimsel Yöntem 45
1. Bilimsel Yöntemin Kavramsal Yanı 47
a. Kuram 47
b. Kavramlar ve Kavramların Tanımlanması 48
c. İşevuruk Tanım (Operational Definition) 50
2. Bilimsel Yöntemin Görgül Yanı 51
İkinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA MERAK EDİLENLER
I. İLİŞKİLER–FARKLAR VE NEDENSELLİK 53
A. Ölçümler Arası Farklılıklar 55
B. Değişkenler Arasındaki İlişkiler 55
1. Karşılıklı İlişki 56
2. Nedensel İlişki 56
B. Olası Karıştırıcı Değişkenler (İkincil–Secondary– Tali Değişken) 62
1. Deneklerin Ardalanı (Proactive History) 62
2. Deney Sırasında İstenmeyen Etkilere Maruz Kalma (Retroactive History) 62
3. Olgunlaşma (Maturation) 63
4. Ölçülme (Measuring) 63
5. Denek Kaybı 63
6. Regresyon Etkisi 64
7. Ölçme Araç–Gereçlerinde Meydana Gelen Değişiklikler 64
8. Deneyci ve Denek Yanlılığı (Experimenter and Subject Bias) 64
9. Dış Ortamsal Karıştırıcılar 64
10. İç Ortamsal Karıştırıcılar 65
11. Karıştırıcı Değişkenlerin Ortak etkisi 65
C. Denetimleme (Controlling) Teknikleri 66
1. Ortamdan Uzaklaştırma (Elimination) 66
2. İstatistiksel Tekniklerden Yararlanma 66
a. Seçkisizleştirme (Randomization) 66
b. Kovaryans Analizi 66
c. Tabaka ve Küme Örnekleme 67
3. Dengeleme–Sabitleme–Eşitleme 67
a. Gruplar Oluşturulurken 67
b. İşlem Yapılırken 68
4. Karıştırıcı Değişkeni Yeni Bir Bağımsız Değişken Yapma 69
5. Körlemesine (Blind) Teknik 69
a. Tek Yönlü 69
b. Çift Yönlü 69
6. Denetim Grubu Kullanma 69
7. Sanal Uygulama (Placebo) Grubu Kullanma 70
Üçüncü Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMA
I. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN SINIFLANDIRILMASI 74
II. BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI 75
A. Araştırma Problemi 75
B. Araştırma Denenceleri ve/veya Soruları 79
C. Araştırma Yöntemi ve Araştırma Düzeneği Oluşturma 81
D. Kimler (Neler) Üzerinde Veri Toplanacağını Belirleme 81
E. Veri Toplama Yöntem, Teknikleri ile Araçlarını Belirleme ve Veri Toplama 82
F. Verileri Çözümleme 82
G. Yorum ve Genelleme Yapma 82
H. Araştırmanın Raporlaştırılması, Sunulması ve/veya Yayınlanması 83
III. DEĞİŞKENLER 83
A. Araştırmada Yer Alan Değişkenler 85
1. Bağımlı Değişkenler 85
2. Bağımsız Değişkenler 86
B. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan Değişkenler 88
1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 88
2. Sıralama (“Sort” Değil, “Ordinal”) Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 89
3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 89
4. Oranlı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 90
Dördüncü Bölüm
“NİTEL”İN BİLİMSEL ARAŞTIRMADAKİ YERİ
1. “Nitel” İsimlendirmesi Doğru Görünmemektedir 94
2. Bugün Artık Geçerliği Kalmamış Arkaik Görüşleri ve Doğru Olmayan “Bilgileri” Bilime Atfederek Bir Temel Yaratma Çabası Görülmektedir 97
3. Bilimsel Yöntemde Kullanılan Terimler Olduğu Gibi Alınıp Farklı Anlamlarda Kullanılarak veya Bilimsel Yönteme İlişkin Yanlış–Eksik Bilgiler Verilerek Kafa Karıştırılmaya Çalışılmaktadır 104
4. “Nitel” Yöntem–Düzenek (Design) Sorunu… 106
5. “Güvenirlik–Geçerlik”… Aslında “Bilimsellik” Sorunu… 110
6. “Ölçme ile Pek Çok Kişi Hakkında Karar Veriliyor, Nitelciler Daha Az Kişiyle Görüştükleri İçin Daha Ayrıntılı Açıklama Yapıyorlar” Safsatası… 111
Beşinci Bölüm
ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ
I. DENEYSEL ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 116
A. Deneysel Düzenekler 117
1. Klasik Deney Düzeneği 118
2. Yalnız Sontestli– Denetim Gruplu Deney Düzeneği 119
3. Dörtlü Solomon Deney Düzeneği 119
4. Çok Faktörlü Deney Düzenekleri 120
II. ‘İLİŞKİSEL’ (‘KORELASYONEL’) ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 124
A. Tek Grup Öntest–Sontestli Düzenek 125
B. Karşılaştırma Gruplu Düzenekler 126
1. Yalnız Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 126
2. Öntest– Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 126
C. Farklı Grupların Bir Bağımlı Değişken Açısından Karşılaştırılması 127
D. Tek Grubun Birden Çok Değişkenler Arası İlişkisinin İncelenmesi 127
E. Zaman Dizisi Düzenekleri 127
1. Tek Grup Zaman Dizisi Düzeneği 127
2. Karşılaştırma Gruplu Zaman Dizisi Düzeneği 129
III. BETİMSEL ÇALIŞMALAR 129
IV. ÖZEL DURUM ARAŞTIRMA TÜRLERİ 131
A. Tek Denekli Araştırmalar 131
1. Vaka–Olgu Çalışması 131
2. Temel Çalışmalara Yönelik Tek Denekli Araştırmalar 131
B. Geriye Dönük Çalışmalar (Retrospective Studies) 131
1. Arşiv ve Fiziksel İzler Çalışmaları 131
2. Gözden Geçirme Çalışmaları 132
a. Metaanalitik Çalışmalar (İstatistiksel Bakış) 132
b. Derleme (Alanyazın Tarama) Çalışmaları (Kuramsal Bakış) 132
C. Benzetim (simulation) Çalışmaları 132
D. Gelişimsel Araştırmalar 133
1. Enlemesine (Cross–Sectional) Kesitsel Çalışmalar 133
2. Boylamasına (Longitutinal) Çalışmalar 133
3. Ardışık (Sequential) Çalışmalar 134
Altıncı Bölüm
ÖRNEKLEME TEKNİKLERİ
I. ÖRNEKLEM OLUŞTURMA YOLLARI 139
A. Olasılığa Göre Sınıflama 140
1. Olasılığı Bilinen Örnekleme 141
a. Basit Seçkisiz Örnekleme (Simple Random Sampling) 141
b. Sistematik Örnekleme (Systematic Sampling) 142
c. Tabakalı Örnekleme (Stratified Sampling) 142
d. Küme Örnekleme (Cluster Sampling) 143
2. Olasılığı Bilinmeyen Örnekleme 144
a. Kolaylıkla Bulunabileni Örnekleme (Convenience Sampling) 145
b. Amaçlı Örnekleme (Purposive Sampling) 145
c. Kota Örnekleme (Quota Sampling) 145
d. Dilim Örnekleme (Chunk Sampling) 146
e. Rastlantısal (Gelişigüzel) Örnekleme (Accidental Sampling) 146
f. Kartopu Örnekleme (Snowball Sampling) 147
g. Karar Örnekleme (Judgement Sampling) 147
B. Evrenin Benzeşikliğine (Homojenliğine) Göre Sınıflama 147
C. Örnekleme Aşamasına Göre Sınıflama 148
II. ÖRNEKLEMDEKİ BİRİM SAYISINI BELİRLEME 148
A. Veriler Sürekli ve Ortalamalar İncelenecekse 150
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 150
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 150
B. Veriler Süreksiz ve Görünüş Sıklığı İncelenecekse 151
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 151
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 151
Yedinci Bölüm
VERİLERİN TOPLANMASI
I. BAZI TEMEL KAVRAMLAR 155
II. VERİ TOPLAMA YOLLARI 159
A. Gözlem 160
1. Ortamın Değişimlenmesine Göre 161
a. Doğal Gözlem 161
b. Denetimli Gözlem 161
2. Araştırmacının Katılımına Göre 161
a. Katılımlı Gözlem 161
b. Katılımsız Gözlem 161
3. Gözlemin Süresine Göre 161
B. Görüşme (Mülakat–Interview) 163
1. Görüşmenin Yapısı Bakımından 163
a. Yapılandırılmamış Görüşme 163
b. Yapılandırılmış Görüşme 163
c. Yarı Yapılandırılmış Görüşme 164
2. İletişim ve Kayıt Biçimi Bakımından 165
a. Sözel Görüşme 165
b. Yazılı Görüşme 165
3. Görüşme Yapılacak Birey Sayısı Açısından 165
a. Bireysel Görüşme 165
b. Grup Görüşmesi 166
C. Müdahalesiz Veri Toplama Yöntemleri 167
1. Arşivler 167
2. Fiziksel İzler 168
3. Çeşitli Kayıt Belgeleri 168
4. İnternetteki Arama Motorları ve Web Sayfaları 168
D. Özel Gereçler 168
E. Kağıt–Kalem Türü Araçlar 168
Sekizinci Bölüm
KAĞIT–KALEME DAYANAN VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
I. PSİKOLOJİK ÖLÇME ARAÇLARI 172
A. Tanım ve Sınıflama 172
B. Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Özellikler 177
1. Güvenirlik 177
a. Birden Çok Uygulamaya Dayanan Yöntemler 178
aa. Eşdeğer Formlar Yöntemi 178
ab. Test–Tekrar Test Yöntemi 178
b. Tek Uygulamaya Dayanan Yöntemler 178
ba. Yarıya Bölme Yöntemleri 178
bb. Madde Kovaryanslarına Dayanan Yöntemler 178
2. Geçerlik 179
a. Ölçme Geçerliği 179
aa. Kapsam Geçerliği 179
ab. Ölçüt–Bağıntılı (Ölçütle İlişkili) Geçerlik 180
ac. Yapı Geçerliği 181
b. Karar Geçerliği 181
ba. Sınıflama Geçerliği 181
bb. Sıralama Geçerliği 182
II. SORMACA (ANKET) 183
Dokuzuncu Bölüm
VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ
I. VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİNİ BELİRLEYEN KOŞULLAR 192
II. VERİLERİ ÖZETLEME VE ANLAMLILAŞTIRMA 195
III. VERİLERİN TEMEL İKİ İSTATİSTİKSEL ÖLÇÜSÜ 196
A. Benzerlik Ölçüleri (Merkezi Eğilim/Yığılım–Vasat Ölçüleri) 196
1. Tepedeğer (Mod) 196
2. Ortanca (Median) 196
3. Aritmetik Ortalama 196
B. Farklılık Ölçüleri (Değişim/Dağılım Ölçüleri) 197
1. Ranj (Range) 197
2. Çeyrek Sapma (Semi Interquartile Range) 197
3. Standart Sapma (Standart Deviation) ve Varyans 197
IV. SAYBAĞ (KORELASYON) 199
V. REGRESYON 201
VI. ÖRNEKLEMDEN EVRENE GENELLEYEBİLME (VARDAMLI İSTATİSTİK): DENENCE TESTİ 202
VII. BAZI İSTATİSTİKSEL TESTLER 204
VIII. TESTİN GÜCÜ VE ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ 211
Onuncu Bölüm
BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZIMI, YAYINLANMASI VE SUNULMASI
I. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZILMASI 218
A. Görgül Bir Araştırma Makalesinin Yapısı 222
1. Başlık ve Başlıklama 222
2. Ana Bölüm ve Alt Bölümler 222
a. Giriş 222
b. Yöntem 223
c. Bulgular (Results) 224
d. Tartışma ve Yorum 225
e. Sonuç ve Öneriler 226
f. Kaynaklar (veya Kaynakça) 226
g. Ekler 227
B. Araştırma Önerisi Yazımı 227
C. Derleme (Gözden Geçirme) Yazıları 228
D. Ölçek Geliştirme Çalışmalarının Yazımı (Bir Yazım Önerisi) 228
E. Temel Çalışmaların Yazımı 229
II. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAYINLANMASI 233
III. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN SUNULMASI 235
A. Bilimsel Kongreler 235
1. Sözel Bildiriler 235
2. Poster Bildiriler 235
3. İşlik Çalışmaları (Workshops) 235
4. Panel 235
5. Davetli Konuşma (Konferans) 236
B. Sempozyum 236
C. Kollokyum 236
D. Bienal 236
E. Seminer 236
Onbirinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK
TÜRK PSİKOLOGLAR DERNEĞİ ETİK YÖNETMELİĞİ PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME VE ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ ETİK İLKELER 247
A. Psikolojik Değerlendirmeler ile İlgili Etik Kurallar 247
1. Değerlendirmenin Temelleri 247
2. Değerlendirmelerin Kullanımı 247
3. Danışanın Bilgilendirilmiş Onamının Alınması 247
4. Test Verilerinin Sunulması 248
5. Test Hazırlamak 248
6. Değerlendirme Sonuçlarının Yorumlanması 248
7. Niteliksiz/Yetkisiz Kişiler Tarafından Değerlendirme 248
8. Geçerliliğini Yitirmiş Testler ve Test Sonuçları 248
9. Test Puanlaması ve Yorumlama Hizmetleri 249
10. Değerlendirme Sonuçlarının Açıklanması 249
11. Test Güvenliğini Koruma 249
12. Eğitim Amaçlı Değerlendirmelerin Paylaşımı 249
13. Testlerin Uygunsuz Kullanımı 249
B. Araştırma ve Yayınlama ile İlgili Etik Kurallar 249
1. Kurumsal Onay 249
2. Araştırmalarda Bilgilendirilmiş Onam Almak 249
3. Film Çekimleri ve Kayıtlar İçin İzin Almak 250
4. Danışan, Öğrenci ya da Alt konumdaki Katılımcılar 250
5. Bilgilendirilmiş Onamın Gerekmediği Durumlar 250
6. Araştırma Katılımcılarını Teşvik Etmek 250
7. Araştırmada Yanıltma 250
8. Çalışmalar Hakkında Katılanları Bilgilendirmek 251
9. Araştırmadaki Hayvanların Kullanım ve Bakımı 251
10. Sonuçları Rapor Etme 252
11. Kaynak Hırsızlığı 252
12. Yayın Hakkı 252
13. Aynı Verilerden Birden Fazla Yayın Yapmak 252
14. Verilerin Paylaşımı 252
15. Yayınları Değerlendirenler 252
EK: 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 253
Kaynaklar 301
Sözlükçe 307
Kavramlar Dizini 315 |
Bilgisayar 
